Psychische klachten

Er zijn allerlei redenen waarom we zwaarder worden of juist gewicht verliezen. Soms heeft dit te maken met hoe we ons voelen. Eten om je beter te voelen wordt ook wel emotie-eten genoemd. Dit is de reden waarom sommige mensen met overgewicht soms meer gebaat zijn bij psychologische hulp dan bij voedingsadvies.

Je lichaam en geest zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Denk bijvoorbeeld aan hoe je lichaam onmiddellijk reageert als je nerveus of bang bent: je krijg klamme handen en een droge keel en je ademhaling versnelt.

Maar wat er in je hoofd gebeurt, kan veel langduriger gevolgen hebben. Je kunt een bepaalde relatie met eten ontwikkelen die het moeilijk maken om op gewicht te blijven. Daarom is het belangrijk om je ervan bewust te zijn dat gevoelens een grote rol spelen bij gewichtsbeheersing.

Niemand voelt zich altijd gelukkig en blij. Het is heel normaal om je verdrietig, moe, boos, verveeld, bang of alleen te voelen. Iedereen gaat op een andere manier om met vervelende gevoelens. Sommige mensen blijven tot diep in de nacht tv-kijken in plaats van te gaan slapen. Andere gaan roken, drinken, gokken of winkelen om zich beter te voelen.

En weer andere mensen gaan eten bij vervelende gevoelens als niets anders werkt. Overeten en het eten van lekker, energierijk voedsel kan een manier zijn om de druk te verlichten en jezelf af te leiden. Psychologen noemen dit emotie-eten. Iedereen doet het weleens, de een wat vaker dan de ander.

Stress en andere negatieve gebeurtenissen zoals het verlies van een dierbare of een scheiding, kunnen ertoe leiden dat je eten gaat gebruiken als troost. Hetzelfde geldt voor belangrijke levensgebeurtenissen, zoals een gezin stichten, van baan wisselen of verhuizen. Emotie-eten kan je op korte termijn een beter gevoel geven. Maar op lange termijn wordt dit een probleem. Eten kan een van de emotionele barrières zijn voor gewichtsverlies of de behandeling van (ernstig) overgewicht.

Als emotie-eten eenmaal een gewoonte is geworden, kan dit gedrag een eigen leven gaan leiden. Je emoties kunnen zo sterk worden gekoppeld aan je eetgewoonten, dat je zonder erover na te denken gaat eten als je gestrest of verdrietig bent. Veel emotie-eters zeggen dat het voelt als een verslaving, net als roken.

Hierdoor kan een vicieuze cirkel ontstaan. Je gaat eten om je beter te voelen en dat helpt tijdelijk. Maar naderhand voel je je slecht of schaam je je dat je te veel hebt gegeten en dan begint het weer van voor af aan.

Deze cirkel kan nog eens worden versterkt door negatieve ervaringen in het dagelijks leven. Mensen met (ernstig) overgewicht voelen zich vaak afgewezen in onze samenleving. Ze kunnen ook het gevoel hebben dat familie, vrienden of zorgverleners hen niet begrijpen en hen niet steunen. En dan is het nog moeilijker om de vicieuze cirkel van emotie-eten en andere emotionele barrières te doorbreken.

Emotie-eten wordt niet alleen veroorzaakt door dagelijkse problemen. Het kan ook een reactie zijn op traumatische gebeurtenissen die iemand op jonge leeftijd heeft meegemaakt.

Dit gold ook voor Vicki Mooney, die ging eten omdat ze mishandeld werd door haar vader. Op haar 28e woog ze 180 kilo.

“Ik at chocola om met het trauma om te gaan. Ik deed dat altijd op mijn kamer. Hoeveel emoties en pijn ik ook voelde, als ik chocola at, voelde ik me iets beter”, vertelt ze.

Lees hier verder het persoonlijke verhaal van Vicky.

Chronische stress kan onze eetlust veranderen. Hierdoor kunnen we meer risico lopen op het ontwikkelen van (ernstig) overgewicht. Leren om stress te beheersen is een strategie die je inspanningen voor gewichtsbeheersing kan ondersteunen.

Het is normaal om je gestrest te voelen als reactie op uitdagende situaties in ons leven. Uit een wereldwijde enquête, die in 2018 is afgenomen door Gallup, blijkt dat 35 procent van de mensen uit 142 landen zich het merendeel van de dag gestrest voelt. Deze stress is vaak kortstondig – zoals zorgen over een komende deadline – en kan ons positief stimuleren om actie te ondernemen.

Maar als we ons gedurende lange tijd gestrest voelen, kan het onze gezondheid aantasten. We slapen niet zo goed en bewegen niet zoveel. Onze eetpatronen veranderen ook, en we hunkeren meer naar ongezond eten. Deze reacties op stress spelen allemaal een rol in het risico om (ernstig) overgewicht te ontwikkelen.

Stress maakt deel uit van de ’vecht-of-vlucht’-reactie van ons lichaam dat ons al duizenden jaren heeft geholpen gevaarlijke situaties te overleven. En normaal gesproken ervaren we het alleen voor korte periodes. Maar veel mensen voelen zich nu zo’n groot deel van de dag gestrest dat de reactie voortdurend wordt geactiveerd.

Wanneer dit gebeurt, kunnen cortisolniveaus – een van de belangrijkste hormonen dat betrokken is bij de biologische stressrespons – stijgen. Een van de effecten van de verhoogde cortisolniveaus is de toename van eetlust. Dus als we ons voortdurend gestrest voelen, is de kans groter dat we meer voedsel eten.

En niet zomaar eten. Onderzoek heeft aangetoond dat we bij stress meer aangetrokken worden tot calorierijk voedsel. Dit kan zijn omdat dit voedsel ons kan helpen stress te verlichten. Daarom wordt het 'troosteten' genoemd.

Als gevolg van stress willen we dus niet alleen méér eten, het verandert ook de soorten voedsel die we willen eten. Dit verklaart waarom mensen die (ernstig) overgewicht hebben vaak hogere cortisolniveaus hebben dan normaal. Stress kan er ook voor zorgen dat we minder slapen, meer alcohol drinken en minder bewegen, wat het risico op (ernstig) overgewicht verhoogd of het gewicht in stand houdt.

Emotie-eten kan je inspanningen om af te vallen tenietdoen. Maar je kunt hulp krijgen.

Misschien vind je het een geruststelling om te weten dat kleine veranderingen in je leefstijl een groot effect kunnen hebben op je geestelijke welzijn. Soms hebben we de hulp nodig van iemand anders om te zien wat er moet veranderen en hoe we dat kunnen doen. Bijvoorbeeld van een vriend of vriendin, een familielid of een psycholoog.

Als je het emotie-eten wilt verminderen of stoppen, kan het helpen allereerst op zoek te gaan naar de bron van je negatieve emoties. Soms is de ontdekking om welke gevoelens het gaat al een belangrijke stap om de emotionele barrières voor gewichtsverlies te overwinnen. Een psycholoog kan je hierbij helpen.

Een andere aanpak kan zijn om te leren op een andere manier om te gaan met je gevoelens. Je kunt leren om op een andere manier om te gaan met stress en andere emotionele barrières voor gewichtsverlies. Als je meer hulp nodig hebt, kan gedragstherapie je inzicht geven in ongezonde denk-, eet- en handelspatronen en je helpen die te veranderen.

Praat erover met je huisarts of een andere betrouwbare zorgverlener die gespecialiseerd is in (ernstig) overgewicht, om de eerste stappen te zetten.